[Luli]

Benlik, ben-merkezcilik, bencillik, egoizm ve narsisizm üzerine konuşmadan evvel, hemen herkesin aşina olduğu id, ego ve süperego kavramlarına basitçe bir göz atmakta fayda var; çünkü Sigmund Freud‘ un psikolojiye kazandırdığı bu kavramlar, içsel oluşumlarla dış gerçeklikler arasında çelişkiye düşüldüğünde oluşan sorunların açıklamasını oldukça işlevsel bir şekilde basitleştirmekte ve hatta tüm problemlerin açıklanmasında adeta bir fonksiyon görevini görmektedir.

“Nevrozların oluşumundan ego ve idin arasındaki uyuşmazlık; narsisistik nevrozların oluşmasından ego ve süperegonun uyuşmazlığı; psikozların oluşumundan ise ego ve dışsal dünyanın uyuşmazlığı sorumlu tutulabilir.”

Freud, “Neurosis and Psychosis” (1923)

Çok basit ve kabaca ifade etmek gerekirse id, değiştirilmemiş ve düzenlenmemiş içgüdüsel istekleri ifade eder. Organize olmuş ve realize olmuş gerçekçi kısım ise ego tarafından yönetilir. Eleştiri, ahlaki ve toplumsal uyum fonksiyonu ise süperego tarafından yönlendirilir. Üç temel fonksiyonun çatışması, düzenin birbirine girmesine ve bu da nevrozların oluşumuna sebebiyet verir. Ego, elbette ki hayvansal güdüler ve saf istekle, dış gerçeklik ve topluma uyum bağlantısını sağlayan bir köprü gibidir. Dolayısıyla aslında bir “denge” unsuru olup, Latince’de geçen anlamı ile “ben”, “benlik” ve “kendilik”i ifade eder. Psikolojideki yeri; açığa çıkan, zevk temelli, ısrarcı “temel enerji”nin çıkış noktası olan idin vicdani düzenlemesi olmasıdır. “Egoyu yenmek” gibi ifadeler kullanırken hata yapılıyor. İfade edilmek istenen şey, ne toplumsal ya da dış gerçekliğe aşırı önem atfedip kendi temel ilkil içgüsel isteklerini bastırmak; ne de içgüdüsel isteklerini hiç bir belirleyici dış realiteyi umursamadan serbest bırakmak. Kastedilen, bu dengenin farkında olmak olsa olsa egonun farkına varmak olabilir. Burada yanlış olarak ifade edilen konunun özü, kişinin gereğinden fazla olan (sağlıksızlaşmış) bencilliğini ya da rahatsız edici benmerkezciliğini yok ederek dış dünyaya ve gerçekliğe uyum sağlayabilir olması gerekliliğidir.

Egonun süperego ile çatışması son derece doğal olmakla birlikte işlerin çığrından çıktığı nokta, ilkil narsisizmin ikincil narsisizme dönüşürken bir kişilik bozukluğu halini almasıdır. Freud’a göre ikincil narsisizmde yanlış yönlenme; libidonun dış dünya nesnelerinden çekilerek benliğin özüne hapsolması durumunda oluşan patolojik bir durumdur.Narsisizm, her bireyin içinde olan ve yaşamı sürdürmesi için gerekli olan enerjiyi veren bir kuvvettir; ancak bazı şartlarda dış dünya ile yaşanılan uyumsuzluklar ya da hayattaki hayal kırıklıkları ile birlikte, object-libido (nesne sevgisi) yerini ego-libido (benlik sevgisi- kişinin kendisine yönlendiriği sevgi) alır. Çocuklarda dış dünya bilinci olmadığından, kendilerini hayatın merkezi gibi görürler ve gerçeklikleri kendilerinden olan şeylermiş gibi yorumlarlar. Daha sonra objelere yönelen sevgi ile bu durum aşılır. Nesneler ya da insanlara yönlendirilen libido, hayal kırıklığı yaratırsa nadir durumlarda libido (objeye yönlendirilen ikincil narsisizm) kişinin benliğine hapsolur. Bu “bozulmuş narsisizm” narsisistik kişilik bozukluğuna yol açar. Bu bozukluğun başlıca semptomları arasında;

Başkalarının duygu ve ihtiyaçlarını anlama konusunda ilgisizlik,
(Empati eksikliği)

Kişilerle olan ilişkilerini kendi çıkarı için kullanma, amacına ulaşmak veya rahatlamak için başkalarının zayıf taraflarını kullanma,

Aşırı beğenilme /övülme isteği ve başkalarını kolaylıkla kıskanabilme,

Sınırsız ve üstün başarı, aşk, zeka ve güzellik kavramlarını idealize ederek, ütopyalar dünyası fantezisi yaratma,

Özel ve eşsiz biri olduğuna ve yalnız üstün kişilerle iletişim kurması gerektiğine inanma,

Kendisine atfettiği aşırı önem ve başkalarının varlığına ve isteklerine karşı ilgisizlik,

Küstah, kendini beğenmiş davranış ve tutumlar,

Özeleştiri yapmama, dış eleştirilere aşırı tepki ve kapıları kapama,

Oluşma sebepleri arasında, ebeveyinlerin çocuğu değerlemede aşırı ya da çok düşük değerlemeye tabi tutması, ebeveynlerin çocuğun üzerine fazlaca düşmesi, çocuklukta yaşatılan ağır duygusal taciz, yetenekleri, görüntüsü ya da hareketleri konusunda ebeveynlerinden aldığı aşırı övgü ya da aşırı yergi sayılabilir. Yukarıdaki semptomlar zaman içinde yalnız kalma, çevredeki insanların kaybı ve depresyon eşiğinin düşmesi gibi durumlara yol açar.

Tedavi konusunda bir çok yöntem olmakla birlikte daha çok grup psikoterapisi ve psikoterapi önerilmekte. Narsisistik kişilik bozukluğu olanlar terapiye genellikle başka sebeplerle başvururlar. (Depresyon v.b.) Yaşadığı üzüntü ya da kayıplar bu kişilere göre tamamen çevrenin/başkalarının hatasıdır. Bu kişiler “gerçeklikle” aniden karşılaştırılmamalıdır; çoğu zaman bu durum tedaviyi bırakmalarına yol açabilir. Terapistlerinden onay almalıdırlar ve onlarla “yüksekte olma” güdülerini tatmin etmeliler. Hipnoz yöntemi de bu tür bozuklukların giderilmesinde kullanılan yöntemlerden biridir. Tedavi ile ilgili olarak internette oldukça detaylı olarak yöntemleri bulmak mümkün.

Histriyonik Kişilik Bozukluğu ise yine kişilik bozukluklarının ikinci tipinde sayılan ego-superego çatışmalı bir başka bozukluktur. Daha “sahne isteği” ve “ilgi çekme” odaklı bir bozukluktur. Bir önceki yazıda bahsettiğim, abartılı ve dikkat çekme niyetli konuşma tarzı, giysiler kullanma gibi semptomlar sergilerler.

Sağlıklı narsisizm, her insanın hayatını devam ettirmesi için gerekli olan bir parçadır. Aynı zamanda egonun yenilmesi gibi bir durum söz konusu değildir ve böyle bir şey aranmamalıdır; çünkü egonun kendisi bir dengeye delalet eder. Uzaklaştırılması gereken şey ise sağlıksız ya da aşırı bencillik ve ben merkezciliktir. Gerekli olan; bunların mümkün olduğu kadar azaltılarak, toplumsal ilişkilerde bir uyum yaklalanmasıdır. Kişiler ciddi psikopatolojik sorunlara sahip olmadan evvel, dengelerini oturtabilmek için ruhsal araçları tanımalı ve kendisiyle olan iletişimini sağlamalı. Eksikli olduğunu düşündüğü konularda kendisini geliştirmeli ve hatalı bulunduğu noktalarda kendisine fazla yüklenmeden, hatasını kabul yoluyla çözümü inşaa edebilmeli. Kendisini eleştirmeli ve sorgulamalı ama aynı zamanda kendisini ezmemeli ve kendisine fazla yüklenmemeli. Sağlıklı birinin temelde izleyeceği yol bu şekildedir. Gelişime açık olduğu sürece çok insan kendisinin öğretmeni ve tedavi edicisi olabilir; iş ki kendi boyunu aşan noktaları tespit edebilsin ve bu noktalarda uzmanların müdahalesine gerek olmadığı yargısından uzak olsun.

Bazen kişinin kendisine yapacağı en büyük yardım, başka insanların yardımına ihtiyaç duyduğunu anlamasıdır.

kaynak; ezgi.murekkep.org